Esuhan- LÜTUF MU, LANET Mİ? İNSAN AKLININ İKİ YÜZÜ

Akıl veya bilincin insan türü için bir yara veya nimet olup olmadığını yorumlamak için öncelikle insanda bu aklın ne anlama geldiğini, insanın bu akıl ile neler yapabileceğini ve bu aklı nasıl kullandığını göz önünde bulundurmak durumundayız. 

Akıl, insanı hayvandan ayıran, insanı doğada başıboş, işlevsiz bir nesne olmaktan çıkaran ve insana isteklerini gerçekleştirmeyi vadeden muazzam bir güçtür. 

İnsan bu aklı kullanarak hayvanlardan farklı olarak dürtülerine karşı koyabilir, seçimler yapabilir, sorgulayabilir, düşünebilir, harekete geçip hayatın iplerini kendi eline alabilir hatta kader denen algıyı bile değiştirebilir. Bu, bize özgür bir iradeye sahip olduğumuz hissini verir ki, bu his bile başlı başına bir lütuftur. Ancak biz insanlarda var olan bu güzel nimetin iyi yanları olduğu gibi kötü yanları da bulunur. 

Örneğin aklın sürekli sorgulama ve analiz etme eğilimi, insanı bir güvensizlik ve anlamsızlık duygusuna sürükleyebilir. Herkes için basit olarak görülen şüphe duygusu bile bir insan için iç kemirici bir duruma dönüşebilir veya en basitinden düşünürsek akıl ve bilincin varlığı; bencillik, kıskançlık, öfke, tiksinti, korku, keder, endişe, suçluluk gibi duyguları ortaya çıkararak insanı karanlık düşüncelere sokabilir.  

Tabii bu durumlarda insanın, kendi ölümlülüğünü bilen, geçmişin pişmanlığı ve geleceğin kaygısıyla kemirilen, eylemlerinin anlamını ve değerini sürekli sorgulayan tek varlık olması da etkilidir. Bu saydığım sebepler insanı düşünmeye ve sorgulamaya zorlar. 

Tarihte bu iyi ve kötü durumların çeşitli örnekleri vardır. Örneğin eski dönemlerde insanlar akıllarını kullanıp sorgulamışlardır. Düşünüp yıldızların ardındaki matematiksel yasaları çözebilmiş, toprağı ekip biçmeyi öğrenmiş; dil, sanat ve felsefe gibi ölümsüz yapıtlar inşa etmişlerdir ve bunun sonucunda da günümüz dünyası şekillenmiştir. Bunlar akıl ve sorgulamanın ortaya koyduğu iyi durumlara verilebilecek örneklerken daha yakın tarihlere gelindiğinde insanlar akıllarını kullanmış, düşünüp sorgulamalarının sonucunda sınıf farkları ortaya çıkmış, özel mülkiyet kavramı sahiplenilmiş, milliyetçilik adı altında güçlülerin güçsüzlere yapmış olduğu soykırım ve zulümler ortaya çıkmış hatta bu sebepler öne sürülerek savaşlar yapılmış ve milyonlarca insan katledilmiştir. Bunlar da tarihteki akıl ve sorgulamanın ortaya koyduğu kötü durumlara örnektir. Yani kısaca akıl ve bilinç hakkında düşünürsek bu pozitif ve negatif yanları göz önünde bulundurmamız bir ön koşuldur. 

‘’Akıl nedir?’’ ve ‘’ Neleri yapabilir?’’ sorularını yanıtladığımıza göre şimdi sıra bu aklı kullanan insana gelmiştir diyebiliriz.  

Aslında basit düşünülürse akıl, tarafsız bir araçtır. Asıl mesele, onu insanın ne için ve nasıl kullandığıdır. Bunu somutlaştırmak istersek: ‘’Akıl, iyiyi ve güzeli arayan bir rehber değil, güç ve kontrol elde etmek için kullanılan nötr ve tehlikeli bir silahtır.’’ yorumunu yapabiliriz. 

İşte bu aklı kullanmada bu seferde insan doğası ortaya çıkar. Felsefede insan doğası tartışılan bir konudur. Bu konuyu düşünürken ‘’İnsan doğuştan iyi midir?’’ ‘’ Nötr müdür?’’ ‘’ Onu toplum mu bozar?’’  ‘’Yoksa gerçekten insan bencil ve kötü bir varlık mıdır?’’ sorularını birey gözden geçirmelidir.  

Tabii bu soruların çeşitli cevapları ve savunucuları vardır ancak sonuç olarak insan her türlü kendisi veya çevresi tarafından kötüye çekilmeye çalışılır. Bu herkesin gözle görebileceği bir gerçektir. Kısaca insan doğuştan iyi olsa da olmasa da ortaya çıkardığı eylem, fikir kendi tarafından veyahut başka birileri tarafından kötüye çekilmesi mümkündür. 

Peki, bunların hepsini göz önüne aldığımıza göre ‘’Akıl insan türü için bir yara mıdır? Yoksa bir nimet midir?’’ işte bunu yorumlayabiliriz. 

Öncelikle şunu bilmeliyiz ki aklın nimet tarafı, yara tarafı olmadan var olamazdı. Bu yara bizi tamamen insan yapan yaradır. Bir meleğin sorgulamasız cenneti veya bir hayvanın masumiyeti bize kapalıdır. Biz hem cenneti hem cehennemi zihninde taşıyan, bu ikisi arasındaki gerilimde var olan varlıklarız.   

Sonuç olarak, akıl insan için hem bir nimet hem de bir yaradır. Bize evreni anlama, onunla dans etme ve kendi anlamımızı inşa etme gücünü verir. Ancak bu ayrıcalığın karşılığında, bizi ebedi bir huzursuzluk, derin bir yalnızlık ve kendi yaratılışımızın sorumluluğuyla baş başa bırakır. Belki de insan olmanın özü, bu ikilemi çözmekte değil, onunla tam olarak yüzleşmekte yatar. 

Akıl, bize sadece cevaplar vermez; daha derin, daha acı verici ve daha güzel sorular sormamızı sağlar. Bu çelişkiyi kucaklamak, varoluşumuzun trajik ve muhteşem gerçeğidir. Bu nedenle akıl, insanın hem cezası hem de ödülü hem ateşi hem de külüdür.  

Akıl bir nimet midir yoksa bir yara mı diye sormak, ateşin iyi mi kötü mü olduğunu sormak gibidir. Ateş, bizi ısıtır, yemeğimizi pişirir, medeniyeti mümkün kılar; ama aynı zamanda yakar ve yok eder. Önemli olan, onun gücünü nasıl kullandığımızdır. Akıl da öyle: O, bize bahşedilmiş bir ateştir. Onunla yanmamak veya onsuz donmamak arasında, onunla nasıl yaşayacağımızı öğrenmekten başka seçeneğimiz yoktur. Bu, insan olmanın trajik, ama aynı zamanda olağanüstü koşuludur.

     

                              Esuhan Otrar 849