Şira-Tanrı ve İyilik - Tanrı'nın Ahlak Görüşü Var Mıdır?

Felsefe tarihinin en büyük ahlak sorularından biri:

"Acaba bir şey, Tanrı istediği için mi iyidir? Yoksa o iyi olduğu için mi Tanrı tarafından buyurulmuştur?" Sözünü açıklığa kavuşturmak mümkün müdür? Bu söz Sokrates ve Euthyphron arasındaki diyaloğun ahlaki meselelere uyarlanmış halidir. İlk olarak Tanrıyı her şeye gücü yeten, mutlak iyi ve mükemmel bir Tanrı olarak baz alacağım ve soruları inceleyeceğim. 

İlk temel soru: 

• "Acaba bir şey Tanrı istediği için mi iyidir?..." 

Buna göre iyiliğin ölçüsü Tanrıdır ve iyilik tanrıdan gelir, yani tanrı neyi emrettiyse o iyidir anlamına gelir. Ama burada düşünürlerin karşılaştığı iki sorun ortaya çıkar:

• Eğer tanrı yarın "öldürmek iyidir" deseydi, o zaman öldürmek iyi mi olurdu?

• Eğer "iyi" tamamen Tanrı'nın keyfi kararına bağlıysa, iyilik rastgele bir şeye mi dönüşür? 

Sorunları ortaya çıkmıştır. İlk olarak bu sorunlara açıklık getirerek ikinci temel soruya geçeceğim. Eğer Tanrı gibi yüce bir varlık "yarın" veya "rastgele, keyfi" kararlar verebiliyor ise bahsedilen varlık her şeye gücü yeten ve mutlak iyi bir Tanrı değildir. Tanrı'nın tanrı özelliği bir bakıma yok sayılmış veya unutulmuştur ve mükemmel bir Tanrı değildir. Yorumlar buna göre değişebilir ancak Tanrı istediği gibi davranan bir varlık değildir ve mükemmeldir ise ilk temel sorunun iki problemi kusurlu ve hatalı bulunur çünkü Tanrı keyfi kararlar vermez ve bunun varsayımı da yapılamaz, mantık hatası oluşur. 

İkinci temel soru:

• "... Yoksa o iyi olduğu için mi Tanrı tarafından buyurulmuştur?"  Yani bu hemen hemen "Tanrı zaten iyi olduğu için onu buyurmuştur" anlamına gelir. Yani bu demektir ki Tanrı'nın iyilik-ahlak anlayışı vardır ve bunu izler manasına gelir ve bu da ikinci temel soruyu bizim mükemmel Tanrı bakış açımızdan ötürü hatalı ve kusurlu yapar. Bir şey zaten iyiyse o şey Tanrıdan veya onun iradesinden değil, kendi iradesiyle vardır demektir ve bir şey Tanrının kararından veya buyruğundan farklı bir özelliğe sahipse aslında onu o şekilde yapan Tanrı'dan bağımsız farklı güçler de var demektir. Eğer böyleyse bizim baz aldığımız "Tanrı kusursuz" veyahut "her şey Tanrı'dandır" ilkeleri yanlıştır ve iyiliğin kendi başına özü vardır. Eğer Tanrı'nın ilkelerini göz önünde bulunduracaksak ikinci temel soru ve bununla ilgili problemler kısmen yanlış olacaktır.

Hepsini göz önünde bulundurursak:

benim yorumuma göre kusursuz bir Tanrı ve var olanların "iyi" olduğunu düşünürsek. Her şey Tanrı'dan geldiğinden dolayı iyiliğin özü ve ölçütü Tanrı'dır, soruları ve problemleri incelediğimizde ortaya çıkan sonuçlara dayanarak fikir yürüttüm. Eğer "Tanrı istediği için iyidir" sorusunu ele alırsak sorusundan ziyade öne atılan problemlerde hata olduğu görüldü. Problemlerin cevaplandırılması da yine birinci öncülü tamamen ve kabul edilebilir yapmaz nedeni ise istemek ve arzulamak diğer benzeri kavramların biz sadece insanların kavrayabileceği, değişken düşünce özelliği olan kavramlardır. Dolayısıyla tam akıl yürütmeye de engel oluşturabilir ve "Tanrı'nın keyfine bağlı olma" anlamlarıyla sorunların çıkmasına neden olur. Dolayısıyla tam anlamıyla olduğu gibi kabul edilemezdir. 

İkinci öncül ise kısmen hatalı bulunmuştur. Zaten "iyi" olan bir şey Tanrı'dan bağımsız demektir. Bu da tek güç kaynağı Tanrı değil anlamlarına gelir çünkü Tanrı'dan bağımsız ve Tanrı'nın seçebileceği başka bir güç veya 'kendisi' tarafından öz ve varlık oluşturmuş olmaktadır. Tanrı'nın bunu bu şekilde buyurması ise karar vermesi ve ahlak görüşünün olmasını çağrıştırıyordu bu da kabul ettiğimiz sonsuz ilim sahibi Tanrı değil anlamına gelirdi. 

Dolayısıyla:

"Tanrı iyilik istediği için iyidir" demekten ziyade tanrıdan geldiği için çünkü ölçütü Tanrı'nın kendisi olduğu için bir şey iyi veya ahlaklı olabilir. Tanrı sonsuz, mutlak bir varlık olduğundan dolayı seçmez veya dünyevi kavramlara benzer "İstediği" için gibi durumdan ziyade bir şeyin iyi olması için Tanrı'dan gelmiş olması daha yeterli ve açıklanabilirdir. Bu düşünce diğer iki sorunun yorumlanması ile çıkmıştır ve "Ama neden Tanrı'dan geliyor? Tanrı neden peki iyilik?" Ve dahası gibi sorular bu düşünceden de ortaya çıkar ancak bu düşünce konumuz olan "bir şey Tanrı istediği için mi iyidir yoksa iyi olduğu için mi buyurmuştur?" Sorusunun yorumlanmış ve bir bakıma kusurları giderilmiş halidir. Tartışılacak temel konular bunlar değildir. Bununla beraber Tanrı yüce ve mutlak olduğundan dolayı seçmez ve ahlak anlayışı da yoktur. Her şey kendisindendir, bir şeyin iyi olması da dahil.

                           Nehir Şira Çelik 1389